Boeren veroorzaken forse uitstoot van broeikasgassen
De uitstoot van broeikasgassen wereldwijd komt voor 23% uit de land- en bosbouw (IPCC, augustus 2019). En het aandeel zal groeien, want voor andere sectoren zoals energie en transport zijn al volop klimaatneutrale technieken op de markt, terwijl er geen markt is voor klimaatslimme landbouwproducten.
Het grootste aandeel in de uitstoot van de land- en bosbouw komt door ontbossing en ontginning van natuurgebieden voor uitbreiding van de landbouw. Veel kleinschalige boeren zijn te arm om de bossen te sparen: er moet brood op de plank. Volgens de landbouw en voedselorganisatie van de Verenigde Naties, de FAO, wordt 73% van de ontbossing veroorzaakt door kleine en grote boeren. Maar ook koeien, geiten en schapen die methaan uitstoten leveren een forse bijdrage aan de klimaatcrisis. De landbouw draagt dus sterk bij aan de klimaatcrisis, zelfs meer dan de mondiale transportsector.
Boeren zijn ook het slachtoffer van de klimaatcrisis
Sinds het begin van de industriële revolutie in 1850 is de gemiddelde temperatuur boven land 1,5 graad gestegen (IPCC, p5). Dat heeft nu al grote gevolgen voor boeren en de productiviteit van de landbouw. Onregelmatige weerpatronen maken het boeren lastig en door hitte, droogte, overstromingen, stormen, het veranderen van de seizoenen en meer plantenziektes neemt de voedselproductie op veel plaatsen af, terwijl er 56% meer voedsel nodig is om in 2050 de wereldbevolking van 10 miljard mensen te voeden.
Boeren zijn het slachtoffer van klimaatverandering die in de afgelopen eeuw in belangrijke mate is veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen in de geïndustrialiseerde wereld door het massale gebruik van kolen, olie en gas. Zij dragen de gevolgen van onze verslaving aan fossiele brandstoffen. Terwijl veel boeren in ontwikkelingslanden zo arm zijn dat ze niet kunnen investeren in betere weerbaarheid tegen het veranderende klimaat. Dat is niet alleen onrechtvaardig, maar het hindert ook de mogelijkheden om boeren onderdeel te maken van de oplossing.
Boeren zijn cruciaal voor klimaatoplossingen
Boeren zijn een cruciale actor voor oplossingen voor de klimaatcrisis. In bodems, gewassen en bossen ligt veel koolstof opgeslagen. Die koolstof depots moeten behouden blijven. Land- en bosbouw die bijdraagt aan het vastleggen van meer koolstof is klimaatpositief en kan een grote bijdrage leveren aan het beperken van de klimaatcrisis. Het mooie is dat door klimaatslimme vormen van landbouw, zoals door het gebruik van bomen, boeren ook minder kwetsbaar worden voor de opwarming van het klimaat. Het verbetert de beschikbaarheid en kwaliteit van water, herstelt de bodemvruchtbaarheid en kan de biodiversiteit beschermen.
We moeten investeren in boeren en klimaatslimme landbouw
In het internationale klimaatdebat is lange tijd veel te weinig aandacht geweest voor de rol van de landbouw. De aandacht ging vooral uit naar de energiesector. Duurzame energie en transport is inmiddels volop beschikbaar en concurreert al met fossiele bronnen. Er is haast bij een inhaalslag voor de landbouw.
Klimaatslimme landbouw is volop in ontwikkeling en kent vele vormen. Techniek speelt een rol maar is zeker niet de enige factor van belang. Kern is dat de boeren en andere bewoners van een gebied duurzaam economisch perspectief krijgen, bossen en andere natuurlijke hulpbronnen sparen en samenwerken om te investeren in weerbaarheid tegen opwarming en het opslaan van CO2 in bossen en bodems. Het is dus maatwerk. Nieuwe technieken zijn het ontwikkelen en beschikbaar maken van nieuwe plantenvariëteiten die beter bestand zijn tegen hogere temperaturen, droogte of verzilting, verduurzaming van extensieve veehouderij en weidegronden, nieuwe teeltvormen in de natte rijstteelt die de uitstoot van methaan beperken, waterbesparende technieken zoals druppelirrigatie, boslandbouw, zilte landbouw langs de kusten, gebruik van mangrove in de viskweek etc.
Kappen met kappen is op papier de goedkoopste methode om emissies wereldwijd fors terug te brengen. Maar het is ook een lastige omdat veel landen kampen met gebrekkig natuurbeschermingsbeleid en handhaving. Ook zijn boeren die bos ontginnen voor brood op de plank, moeilijk tegen te houden. Klimaatslimme landbouw kan dus pas een succes worden als het economisch perspectief biedt. Boeren zullen het omarmen zodra markten producten uit klimaatslimme landbouw meerwaarde geven. Daar ligt een grote opgave voor alle inkopers van bedrijven die palmolie, soja, vlees, hout en vele andere producten kopen uit kwetsbare bosgebieden. Overheden kunnen meerwaarde voor klimaatslimme landbouw creëren door de markt te reguleren. Wetgeving kan de uitstoot van broeikasgassen belasten en het vastleggen van CO2 belonen. Dan wordt de businesscase voor klimaatslimme landbouw beter.
Walter Gutierrez is een Peruuanse koffieboer die succesvol klimaatslimme methoden in koffieteelt toepast
Solidaridad ontwikkelt proefprojecten om klimaatslimme landbouw te testen. Zo werken we met koffieboeren in Peru aan koffieteelt onder schaduwbomen, in de Amazone in Brazilië aan gemengde landbouwbedrijven met cacao en veeteelt en in India aan waterbesparende suikerrietteelt. Maar klimaatslimme landbouw staat mondiaal gezien nog in de kinderschoenen. Het is daarom noodzakelijk dat boeren, de voedselindustrie, banken en overheden de handen ineenslaan en fors gaan investeren in de ontwikkeling en uitrol van klimaatslimme landbouw.
Kan Nederland boeren van het probleem naar de oplossing helpen?
De Adviesraad Internationale Vraagstukken schrijft in haar advies aan de regering in juli 2019: ‘De gevolgen van klimaatverandering zijn onder meer tegenvallende oogsten, onleefbare miljoenensteden, toenemende overstromingen, voortdurende zoetwatertekorten en wereldwijd groeiende migratie binnen en tussen landen en continenten. De hardste klappen zullen vallen bij de laagste inkomens.’ De secretaris generaal van de VN zegt aan de vooravond van de Climate Action Summit op 23 september 2019 in New York: ‘Klimaatverandering gaat sneller dan onze inspanningen om er iets aan te doen, en de politieke wil voor klimaatbeleid is in veel landen tanende.’
Urgentie klinkt uit vele hoeken, maar hoe kan Nederland een bijdrage leveren aan de oplossing van de klimaatcrisis buiten onze landsgrenzen? Solidaridad ziet twee belangrijke oplossingsrichtingen:
- Verduurzamen van de Europese marktvraag door externe kosten te internaliseren
- Samenwerken met productielanden aan klimaatslimme landbouw
Europa koopt over de hele wereld grondstoffen en producten die afkomstig zijn uit de land- en bosbouw. Het is van cruciaal belang dat die inkoop verduurzaamt en afkomstig is uit klimaatslimme vormen van land- en bosbouw. Europa moet beleid en regels maken die duurzame marktvraag tot de norm verheft. Maar dat mag niet opnieuw leiden tot uitsluiting van kleinschalige boeren zoals regelmatig gebeurt door ingewikkelde regels. En het beleid moet sturen op herverdeling van waarde in de productieketen, zodat een klimaatslimme boer meer gaat verdienen en kan investeren in de toekomst.
Om klimaatslimme landbouw op te schalen zijn investeringen nodig die veel boeren niet kunnen opbrengen. En een lening is duur of niet beschikbaar in landbouwgebieden van veel ontwikkelingslanden. Daar ligt een grote opgave voor de Nederlandse internationale banken, investeerders en de Nederlandse inzet bij internationale financiële instellingen en de fondsen van het Parijs-akkoord.
De Nederlandse overheid kan door samen te werken met overheden van productielanden klimaatslimme landbouw verder stimuleren. Ook Nederlandse kennis en innovatie kunnen nieuwe kansen creëren als de belangen van boeren centraal staan in het onderzoek. Verder hebben boeren ook steun nodig van het bedrijfsleven en de overheid in eigen land. Want het schiet niet op als de bossen uiteindelijk toch worden gekapt voor de binnenlandse consumptie.