EEN NIEUW KADER VOOR INTERNATIONALE SAMENWERKING
De heersende opvattingen met betrekking tot internationale ontwikkeling veranderen sneller dan ooit. Het afgelopen decennium waren de inspanningen vooral gericht op de bekende paradigmaverschuiving “van hulp naar handel”, waarmee de traditionele hulpprogramma’s werden omgevormd tot meer marktgerichte benaderingen. De tijd begint echter te dringen en de ontwikkelingsprogramma’s zullen op korte termijn op zoek moeten naar andere methodes.
Nieuwe maatregelen tegen klimaatverandering zijn nog veel harder nodig dan wat is afgesproken in het akkoord van Parijs. De ongecontroleerde bevolkingsgroei in Afrika kan leiden tot migratiegolven, wat Europa voor ongekende uitdagingen plaatst. Alleen met een nieuwe manier van denken kunnen we deze voorzienbare problemen aanpakken. In de komende jaren staan klimaat en migratie centraal bij de beleidsmakers in Europa en zij hebben baat bij een meer proactieve rol van hun maatschappelijke partners. De opgave is om hulpprogramma’s om te vormen tot strategieën voor investeringen met aantoonbare resultaten voor duurzame economische ontwikkeling. Dat is de nieuwe koers voor het ontwikkelingsbeleid.
De komende tijd zijn leningen van maatschappelijk verantwoorde banken en het geïnvesteerde vermogen van duurzame beleggers indicatoren voor succesvolle ontwikkelingsprogramma’s. Maatschappelijke organisaties die met hun tijd meegaan, zullen op de financiële markten op zoek gaan naar nieuwe partners, om innovaties op te schalen en te versnellen.
DUURZAME HANDEL: MARKTEN VOOR DE ARMEN
De afgelopen tien jaar is het beleid voor hulp en handel sterk gegroeid in ontwikkelingslanden. Markten werden legitieme kanalen voor maatschappelijke en ecologische verandering. Het verbeteren van de marktstructuren en -toegang werden langzaam maar zeker steeds doeltreffender en efficiënter dan andere traditionele hulpverlening. Publiek-private samenwerking wordt steeds belangrijker voor het testen van innovaties en het aanvullen van overheidsfinanciering met bijdragen van het bedrijfsleven voor duurzame ontwikkeling.
Als innovatieve voorloper met meer dan dertig jaar ervaring sinds de eerste stappen in fairtrade certificering, is Solidaridad nu in staat om een proactieve rol te vervullen in de omslag naar programma’s voor impactinvesteringen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen, de ontwikkeling van wereldwijde sectorale ronde tafels en nationale certificeringsinitiatieven waren noodzakelijke stappen in de vorming van inclusieve duurzame markten. Gaandeweg omarmden steeds meer overheden deze initiatieven van het maatschappelijk middenveld en ze ontwikkelden ondersteunende beleidskaders voor publiek-private partnerschappen. Economische groei voor de armen en marktontwikkeling werden speerpunten van het overheidsbeleid.
Uit de evaluaties van de hulp-&-handel-programma’s hebben we geleerd dat er zeker twee risico’s of valkuilen zijn. De eerste gaat over additionaliteit: Overheidsfinanciering van initiatieven in de particuliere sector is op zichzelf geen garantie voor een positieve impact op inclusieve groei en duurzaamheidsproblemen. Subsidieprogramma’s voor bedrijven hadden niet het gewenste resultaat. Het bleek een beter uitgangspunt om oplossingsgerichte maatschappelijke organisaties het voortouw te geven in programma’s waarin publieke en private middelen en capaciteit werden gecombineerd. Dan werden resultaten behaald die bijdroegen aan duurzaamheid en werden publieke goederen en belangen beter beschermd. In veel programma’s kon Solidaridad iedere Euro van de overheid verdubbelen met een private Euro. Er werden meer mensen bereikt en daardoor konden we meer producenten en arbeiders mondiger maken.
Het tweede punt is dat overheidsinvesteringen moeten bijdragen aan het oplossen van structurele tekortkomingen van de markten. Markttransformatie is nodig om maatschappelijk en ecologisch gezien tot betere resultaten te komen en de aarde te behouden voor toekomstige generaties. Dit kan alleen worden bereikt als er een goede wisselwerking is tussen goed bestuur, maatschappelijk verantwoord ondernemen en een actieve rol van oplossingsgerichte maatschappelijke organisaties.
Maar was dit een doeltreffende en adequate verandering?
CONTINUÏTEIT NA DE PROJECT INTERVENTIE
Solidaridad stimuleert en anticipeert op deze nieuwe denkwijze met het wijzigen van de vorm waarin de voorstellen, programma’s en monitoring worden opgesteld, zodat de belangrijkste vraag aan de orde kan komen: Hoe krijgt het programma een vervolg na onze interventie? Tot voor kort werden programma’s als succesvol beschouwd als er positieve resultaten waren gedurende de looptijd van het programma. Met de ondersteuning van onze digitale datagestuurde controlesystemen konden die worden gemeten en de rapportages zijn inmiddels rijk aan feiten.
Maar het toepassen van een professionele werkwijze volstaat niet meer. Resultaten van programma’s moeten blijvend zijn en een nieuwe dynamiek creëren. De interventie moet aantoonbaar effectief zijn (proof of concept), elders toepasbaar en schaalbaar. Continuïteit kan worden geleverd middels drie mechanismen:
- verbeterd beleid dat continuïteit ondersteunt
- verbeterde markten die toegankelijker zijn en beter functioneren
- betere toegang tot financiering voor verdere groei op basis van leningen en investeringen
Continuïteit door middel van investeringen is van het grootste belang om schaalvergroting en versnelling te creëren. De grootste uitdaging voor het behalen van de doelstellingen in ons Ambitie 2020-programma, is dat we investeerders vinden die de mogelijkheden zien en onze visie delen.
VAN VERDIENMODEL NAAR INVESTERINGSVOORSTEL
In de programma’s van Solidaridad werpt het verdienmodel voor duurzame primaire productie, dienstverlening aan producenten en de verwerking van grondstoffen zijn vruchten af. De economische, maatschappelijke en ecologische aspecten van de productie worden aangepakt in onderlinge samenhang en verbeterd door geïntegreerde maatregelen. Maar een verdienmodel voor de producent is nog geen investeringsvoorstel voor een potentiële investeerder.
Veel zaken zijn van belang bij het ontwikkelen van investeringsvoorstellen. Investeerders hebben een zekere schaal nodig om de transactiekosten in de hand te houden. Boeren in ontwikkelingslanden zijn voor de meeste banken een te groot risico omdat er geen onderpand of andere zekerheid is. Registratie van eigendom en landtitels ontbreken vaak. Er zijn geen historische gegevens over de bedrijfsresultaten. Digitaal analfabetisme vormt een obstakel. Ondernemers moeten veel ambitie hebben en bereid zijn te investeren en risico's te nemen om een succesvol bedrijf te runnen. De nationale financiële markten ontberen vaak beleidskaders en adequaat toezicht of zijn verstoord door krediet programma's van de overheid.
Voor het aantrekken van kapitaal of krediet om bedrijfsplannen te financieren, is veel vertrouwen en een hecht netwerk van relaties met banken en investeerders vereist. Daarnaast is scherp inzicht in de realiteit van de financiële wereld en de verandering van financiële markten van groot belang. Dat is een enorme uitdaging, maar het is de enige manier waarop ontwikkelingssamenwerking zich kan ontwikkelen van traag en kleinschalig naar snel en grootschalig.
KLIMAAT EN MIGRATIE ALS DRIJVENDE KRACHTEN ACHTER HET NIEUWE MODEL
Klimaatverandering heeft onmiskenbaar al grote impact op het bedrijfsleven en het tegengaan van klimaatverandering moet in alle sectoren van de economie versneld worden. Ontwikkelingssamenwerking kan een belangrijke rol spelen in deze verandering. Dit kan alleen wanneer met publiek geld gesubsidieerde programma’s worden aangevuld met financiering vanuit het bedrijfsleven en investeringen van de financiële sector. Dan ontstaan nieuwe mogelijkheden voor mensen met veel capaciteit en weinig middelen.
De verwachte toename van migratie is grotendeels gekoppeld aan de ontwikkelingen in Afrika, waar de bevolking groeit van nu 1 miljard naar 3,6 miljard aan het eind van deze eeuw en waarvan 70% in megasteden woont. Uit recent onderzoek blijkt dat een klimaatvriendelijke modernisering van de Afrikaanse landbouwsector, gecombineerd met een ambitieus investeringsprogramma in de verwerkingsindustrie van landbouwproducten, 60 miljoen banen voor jongeren oplevert.
De enige manier om Afrikaanse jongeren te weerhouden om hun land te verlaten is door goede banen te scheppen en ze een beter toekomstperspectief te bieden. Meer kansen op de arbeidsmarkt en een beter bestaan voor boeren en hun gezinnen zijn van cruciaal belang voor het voeden van de megasteden en het beperken van intercontinentale migratie. Azië heeft laten zien welk leiderschap en welke omvang van investeringen nodig zijn om megasteden met meer dan 20 miljoen mensen leefbaar te maken.
Alle scenario’s voor een productieve en winstgevende toekomst vragen om duurzame investeringen. Als ik hierover nadenk, word ik vaak geïnspireerd door de uitspraak van Kofi Annan: “Africa, too big to fail”. Maar als we falen, betaalt Europa een hoge prijs.