Coalitie tegen chronisch nierfalen suikerrietkappers groeit

Zwaarste beroep van de wereld

Suikerriet kappen is waarschijnlijk een van de zwaarste beroepen ter wereld. Het kappen van de dikke suikerrietstengels is zwaar en het gesjouw met duizenden kilo’s suikerriet per uur kost veel kracht. Er wordt gewerkt bij hoge temperaturen en in de brandende zon. Het vochtverlies en de inspanning die de arbeiders moeten leveren is vergelijkbaar met die van een marathonloper. En dat doen ze dag in dag uit, 6 of 7 dagen per week, zes maanden lang, of zo lang als de suikerrietoogst duurt. Deze zware omstandigheden dragen bij aan de dodelijke ziekte chronisch nierfalen, een ware epidemie.

20.000 doden in tien jaar

Alleen al in Midden-Amerika heeft chronisch nierfalen in tien jaar tijd zeker 20.000 doden veroorzaakt. Het zijn vooral mannen. Zij kappen het suikerriet en worden als eerste getroffen. Ook jonge mannen overlijden eraan, want de nierschade kan al na een paar jaar onomkeerbaar zijn. Dan helpen alleen nog dure levensverlengende behandelingen, zoals nierdialyse. In Midden-Amerika hebben weinig mensen toegang tot dit soort kostbare gezondheidszorg en laag geschoolde arbeiders al helemaal niet. Vlakbij Chichigalpa in Nicaragua houdt de epidemie het ergst huis. Daar lijdt tot wel 70% van de arbeiders aan chronisch nierfalen. Elders in de regio zijn die cijfers lager, maar nog steeds schrikbarend hoog als je bedenkt dat de ziekte in een gevorderd stadium een doodvonnis is.

Er is geen ander werk

Waarom zou je suikerrietkapper worden als je weet hoe zwaar en ongezond dit werk is? Omdat het alternatief er niet is. In grote delen van Nicaragua en El Salvador is suikerriet kappen het enige werk waar lager opgeleiden een boterham mee kunnen verdienen. Er is geen ander werk en nauwelijks overheidssteun voor werklozen. Met suikerriet kappen kun je net een gezin onderhouden. Zonder werk is er honger en hebben de kinderen geen perspectief op een betere toekomst.

Onmachtige overheden

Tot overmaat van ramp zijn – met uitzondering van Costa Rica – de overheden in Midden-Amerika niet echt in staat het perspectief voor suikerrietkappers op korte of middellange termijn te verbeteren. Het ontbreekt aan goede regelgeving, of aan de handhaving daarvan, er is onvoldoende goede gezondheidszorg en het economisch beleid schept te weinig gezonde banen. Sommige landen zijn zo gewelddadig dat van economisch beleid niets terecht komt, laat staan dat de overheid sociale maatregelen neemt voor de armste kant van de samenleving. Bijna alle aandacht en geld gaat daar naar criminaliteitsbestrijding.

Vastgeroest debat

Voor Solidaridad genoeg reden iets aan de schrijnende situatie van de suikerrietkappers in Midden-Amerika te doen. Maar bij de start van het programma werden de oorzaak en mogelijke oplossing voor chronisch nierfalen door velen in de suikerrietsector niet erkend. Er was sprake van een patstelling in de meeste Midden-Amerikaanse landen. Vakbonden, overheden en suikerfabrieken beschuldigden elkaar over en weer en gaven jarenlang een tegengestelde voorstelling van zaken over oorzaak en oplossing. Voor Solidaridad was dit net zo’n groot probleem als de epidemie zelf, want hierdoor was verandering van de sector nagenoeg onmogelijk. Solidaridad en haar partners namen het initiatief om de oorzaken van en oplossingen voor chronisch nierfalen te onderzoeken in een driejarig project in El Salvador.

Engel in het riet

In El Salvador, niet ver van de hoofdstad San Salvador, staat een suikerfabriek met de naam El Angel (De Engel). Voor Solidaridad en haar partners bood directeur Juan Wright drie jaar geleden het enige houvast voor verandering. In tegenstelling tot veel van zijn collega’s stond hij open voor onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaak en oplossing voor chronisch nierfalen in de suikerrietvelden van zijn fabriek. En hij was bereid erover te communiceren en mee te betalen aan een pilot die de werkomstandigheden kon verbeteren.

Wetenschappelijk onderzoek in het veld en het laboratorium

Twee jaar achtereen is uitgebreid wetenschappelijk onderzoek en veldwerk gedaan door onze partner La Isla Foundation en een brede internationale groep van onderzoekers, doktoren en verpleegkundigen. Ze onderzochten de gezondheid van de kappers en hun gedrag in het veld. Hoeveel water dronken ze tijdens het werk? Hoe hoog liep hun lichaamstemperatuur op? Hoe warm was het tijdens het werk? Hoe lang werkten ze en hoeveel pauze namen ze? Hoeveel ton riet konden ze per uur kappen? Wat was het effect van een nieuw kapmes? Wat waren de bloed en urinewaarden van de kappers? Om antwoorden op die vragen te vinden zijn vele metingen gedaan in het veld en er zijn monsters genomen voor onderzoek in het laboratorium.

De uitkomsten van het onderzoek wijzen allemaal in dezelfde richting. Het is zeer aannemelijk dat herhaalde langdurige blootstelling aan grote hitte en zon (hittestress), gecombineerd met zeer zwaar fysiek werk en uitdroging, zeer schadelijk is voor de nieren. Verder is het aangetoond dat het bieden van voldoende Water, Rust en Schaduw (WRS) aan de kappers, de ziekte helpt voorkomen of de verslechtering van de niergezondheid stopt of vertraagt. De wetenschappers komen dan ook tot de conclusie dat dringend kennis en ervaring over mogelijke oplossingen moet worden gedeeld met andere suikerfabrieken en dat op grotere schaal verbeterprogramma’s moeten worden toegepast in het veld.¹ Solidaridad onderschrijft die conclusies en onderneemt actie. Verder onderzoek hoe dat precies het beste kan is van belang. Het is goed om te zien dat gevestigde onderzoekers uit Boston en Londen daarom nieuwe onderzoeksprogramma’s opzetten om meer details over de toepassing van water, rust en schaduw in het veld te onderzoeken.

Recht op goede arbeidsomstandigheden

Het wetenschappelijke tijdschrift Science gaf recent een overzicht van de stand der wetenschap over chronisch nierfalen in verschillende landen.² Veel vragen over de precieze oorzaak zijn nog niet beantwoord. Het wetenschappelijk onderzoek is complex, tijdrovend en kostbaar.

Dat zware arbeid gecombineerd met hittestress en uitdroging in ieder geval vraagt om voldoende water, rust en schaduw voor de arbeiders, daar is men het over eens. Het is een basaal recht van iedere arbeider en het komt de gezondheid van de suikerrietkappers direct ten goede.

Het onderzoek in de afgelopen jaren heeft ook de effecten van Water, Rust en Schaduw op de productiviteit van de kappers onderzocht. Het is niet zo heel verwonderlijk dat het effect daarvan goed is voor de conditie van het lichaam en dus voor de snelheid waarmee gewerkt kan worden. Uit het onderzoek blijkt dat de arbeiders tot wel 30% productiever zijn, als ze beter voor zichzelf zorgen in het veld. Dat is een sterk economisch argument om WRS door te voeren.

Opschalen water, rust en schaduw programma’s

De lessen uit de pilot zijn inmiddels getrokken en er zijn trainingsmaterialen ontwikkeld in opdracht van Solidaridad om WRS programma’s ook in andere delen van Midden-Amerika te kunnen invoeren. Tegelijk ontstaan er steeds meer initiatieven in de regio waar WRS ook al is ingevoerd. Er zijn al 17 fabrieken in zeven landen in de regio, die met Solidaridad in overleg zijn over samenwerking in de komende jaren. Het ijzer is heet! Dit is het moment om een oplossing voor deze vreselijke epidemie te smeden, samen met onze partners in Midden-Amerika. In het nieuwe suikerrietprogramma in Midden-Amerika, Mexico en de Cariben ‘PanAmericaña’, wordt kennis van al onze partners samengebracht en worden ervaringen uitgewisseld om zo de verandering van de sector te versnellen.

Samenwerken aan verandering

Ook heeft Solidaridad in de afgelopen jaren steeds opnieuw aan de bel getrokken bij de voedselindustrie en andere grote suikerkopers. Op congressen en via de (vak)media is het probleem en de oplossing onder de aandacht gebracht en vraagt Solidaridad om samen de problemen op te lossen. Grote internationale bedrijven zijn daardoor steeds vaker geïnteresseerd om een bijdrage te leveren aan de oplossing. Tot slot zijn ook de donateurs van Solidaridad en de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij via diverse media geïnformeerd over de voortgang van het project. Zij maken de activiteiten van Solidaridad immers mede mogelijk en werken zo mee aan verandering.

Het is gelukt om de suikerrietsector in beweging te krijgen. Mede door het groeiende wetenschappelijk bewijs zijn er nu veel meer suikerfabrieken die het probleem en de oplossingsrichting erkennen. Zij zijn nu geïnteresseerd in het vervolgprogramma van Solidaridad. Samen met donoren, bedrijven en overheden kunnen we de komende jaren grote resultaten boeken in de verbetering van de arbeidsomstandigheden van grote groepen suikerrietkappers in Midden-Amerika.

¹  Comment: Mesoamerican nephropathy – new evidence and the need to act now, David Wegman, Jason Glaser, Richard J. Johnson, Christer Hogstedt, and Catharina Wesseling, International Journal of Occupational and Environmental Health, Vol. 21 ISS. 4, 2015
²  Mysterious kidney disease goes global, By Rhitu Chatterjee, Mar. 31, 2016, Science Magazine, sciencemag.org.